Καπνιστική συνήθεια: Προέλευση, επίδραση, πρόληψη

Η παραγωγή δε του καπνού έπαιξε σημαντικό ρόλο οικονομικής ανάπτυξης στην προκολομβιανή Αμερική. Νωρίς οι Ευρωπαίοι εξερευνητές έμαθαν για το φυτό του καπνού από τους Αμερικάνους Ιθαγενείς. Έτσι στα μέσα του δέκατου έβδομου αιώνα, η χρήση του καπνού ήταν αρκετά διαδεδομένη στην Ευρώπη.

Η πιο σημαντική, αλλά όχι μόνη, ενεργή χημική φαρμακευτική ουσία του τσιγάρου είναι η νικοτίνη, η οποία περιέχεται στα φύλλα του καπνού. Πρόκειται για ένα αλκαλοειδές που εκπροσωπεί το μείζονα μεταβολικό προϊόν του φυτού του καπνού, το οποίο εξελίχθηκε ως ένα σημαντικό προστατευτικό μέσο ενάντια των επιθέσεων (δηγμάτων) από  τα έντομα (στην καθημερινή ζωή των Ιθαγενών).

Η νικοτίνη είναι μία χημική ουσία που προκαλεί στον άνθρωπο μείζονα ευφορία. Σε μοριακό επίπεδο η νικοτίνη προκαλεί ψυχική ευφορία σε πολύ υψηλότερο βαθμό από ότι άλλες διεγερτικές ουσίες όπως η κοκαΐνη, η αμφεταμίνη ή ακόμη και από τη μορφίνη. Έχει και άλλες σημαντικές δράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Για παράδειγμα, μπορεί να προάγει την απόδοση και την προσοχή με αποτέλεσμα την προαγωγή της γνώσης (μάθηση). Μπορεί να   βελτιώσει το αίσθημα του άγχους και της κατάθλιψης και να δημιουργήσει ένα αίσθημα ευεξίας, προκαλώντας αύξηση του επιπέδου της εγρήγορσης. Μειώνει την αίσθηση του πόνου, αλλά είναι ισχυρά εθιστική ουσία. Χρησιμοποιώντας το σύστημα των νικοτινικών υποδοχέων,  υποομάδα των χολινεργικών υποδοχέων μέσω έκκρισης ακετυλοχολίνης προκαλεί “παγίδευση του εγκεφάλου”. Σημαντικό ρόλο στον καταιγισμό και την έκρηξη, έκκρισης νευροδιαβιβαστών παίζει η παραγωγή ντοπαμίνη· όλα τα ως άνω φαινόμενα έχουν προφανώς και γενετικό υπόβαθρο εξάρτησης.

Η καπνιστική συνήθεια αποτελεί, από δεκαετίες μείζον πρόβλημα υγείας για όλον τον κόσμο. Οι θάνατοι ετησίως απότοκοι του καπνίσματος τσιγάρων, στις ΗΠΑ υπολογίζονται περισσότεροι από 400.000. Το τσιγάρο μπορεί να προκαλέσει νόσηση στον άνθρωπο μέσω πολλών οδών, αφού περιέχει περισσότερες από 6000 χημικές ουσίες. Πολλές από αυτές, υπάρχουν ήδη στα φύλλα του καπνού, άλλες δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του και άλλες κατά τη διάρκεια πυρόλυσης (καύσης) του τσιγάρου. Πολλές από τις παραπάνω χημικές ουσίες προκαλούν επίδραση στο γενετικό κώδικα (DNA) του οργανισμού δημιουργώντας  μεταλλάξεις και παράγοντας επικίνδυνων για το κύτταρο πρωτεϊνών.

Η καπνιστική συνήθεια συσχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη μίας σειράς βλαβών στα ανθρώπινα όργανα όπως:

-  Στο καρδιαγγειακό(στεφανιαία νόσο, στένωση των καρωτίδων, ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής, προσβολή του μεσεντερίου και των νεφρικών αρτηριών)

-  Περιφερική αγγειοπάθεια (θρομβωτική αγγειίτις Berger’s, εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, πνευμονική εμβολή)

-  Στηθάγχη, αρρυθμίες

-  Καρκινογένεση– καρκίνος του πνεύμονα (πλακώδες, αδενοκαρκίνωμα,μακροκυτταρικός, μικροκυτταρικός), καρκίνος του οισοφάγου, παγκρέατος, ουροδόχου κύστεως, ωοθηκών, νεφρών στομάχου, ήπατος κτλ

-  Στο λοιπό αναπνευστικό(χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, βρογχικό άσθμα, ιδιοπαθής πνευμονική ίνωση, ιστιοκύττωση Χ, αναπνευστική βρογχιολίτιδα, σύνδρομο Goodpasture's, υπνοαπνοϊκό σύνδρομο, πνευμοθώρακας)

-  Στο γαστρεντερικό σύστημα(γαστροδωδεκαδακτυλικό έλκος, γαστρίτιδα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, χρόνια παγκρεατίτιδα, νόσος του Crohn’s)

-  Στο δέρμα(λέπτυνση, ατροφία, ψωρίαση)

-  Στο στόμα(περιοδοντική νόσο, νεοπλασία, απώλεια γεύσης

και τόσες άλλες βλάβες σε όργανα και συστήματα.

Η καπνιστική συνήθεια είναι ο κύριος παράγοντας ανάπτυξης της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ). Υπολογίζουμε ότι περίπου 80% των ασθενών που εμφανίζουν ΧΑΠ είναι καπνιστές. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι οι άνθρωποι που πάσχουν από ΧΑΠ είναι περισσότεροι από 23 εκατομμύρια. Από αυτούς περίπου το 10% έχουν σοβαρό στάδιο IV, αναπνευστική ανεπάρκεια. Η σχέση ανάπτυξης καπνίσματος και ΧΑΠ είναι δοσοεξαρτώμενη και χρονοεξαρτώμενη. Όπως είναι προφανές ασθενείς με μεγάλη καπνιστική συνήθεια έχουν ιδιαίτερα αυξημένο ρίσκο να αναπτύξουν ΧΑΠ. Άτομα που καπνίζουν λίγο (μικρή καπνιστική συνήθεια) έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν χρόνια βρογχίτιδα. ‘Έχει διαπιστωθεί επίσης ότι και το παθητικό κάπνισμα συσχετίζεται και με την ανάπτυξη ΧΑΠ.

Μετρήσεις της λειτουργικής ικανότητας των πνευμόνων των καπνιστών, αποδεικνύουν ετήσια μείωση των εκπνευστικών ροών περίπου 40 ml, ενώ των μη καπνιστών η ετήσια μείωση των εκπνευστικών ροών είναι η μισή περίπου (20 ml). Παραλλήλως η ανάπτυξη ΧΑΠ σε ένα μεσήλικα αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση οξέων καρδιακών συμβαμάτων. Ακόμα όμως και η μικρή ανάπτυξη πνευμονικής νόσου συσχετίζεται με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Ο μηχανισμός ανάπτυξης της ΧΑΠ είναι ο ακολούθως: η εισπνοή καπνού προκαλεί διέγερση των κυψελιδικών μακροφάγων παραγωγή χημειοτακτικών παραγόντων, καταστολή της Α1-αντιθρυψίνη (ΑΑΤ), έκκριση πρωτεασών οξειδωτικών ριζών. Τα ως άνω οδηγούν σε βλάβη της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας των κυττάρων του κυψελιδικού επιθηλίου. Ο μηχανισμός αυτός, κινητοποιεί αντιρροπιστικούς μηχανισμούς αποκατάστασης των βλαβών της θεμέλιας ουσίας. Αυτή “η πάλη” (καταστροφής και αποκατάστασης οδηγεί) σε διατάραξη της δομής του παρεγχύματος (εμφύσημα), ή προκαλεί απόφραξη και φλεγμονή των αεραγωγών (βρογχίτιδα) ή και τα δύο. Από τα ανωτέρω γίνεται προφανές πως είναι καλά θεμελιωμένη η σχέση καπνιστικής συνήθειας – αναπνευστικής πάθησης. Το οικονομικό και το ανθρώπινο κόστος κρίνεται εξαιρετικά μεγάλο αν όχι απροσδιόριστο. Άρα η πρώτη ανάγκη για τις κοινωνίες είναι η αποφυγή του κινδύνου έναρξης της καπνιστικής συνήθειας και αν αυτό δεν επιτευχθεί τα προγράμματα διακοπής της.

Το σημαντικότερο έργο που έχουν να επιτελέσουν οι σύγχρονες κοινωνίες είναι η πρόληψη. Η ανάπτυξη της καπνιστικής συνήθειας παγκοσμίως αλλά δυστυχώς και στη χώρα μας ξεκινά από την παιδική ηλικία. Πολλά παιδιά βρισκόμενα στην προ εφηβική περίοδο της ζωής τους ξεκινούν το κάπνισμα χωρίς να καταλαβαίνουν το γιατί. Στις ΗΠΑ πάνω από τα 2/3 των παιδιών έχουν δοκιμάσει να καπνίσουν και από αυτό το ½ ξεκινούν να καπνίζουν συστηματικά. Πολλοί παράγοντες διαδραματίζουν ρόλο στη έναρξη της καπνιστικής συνήθειας από τη προ εφηβική έως και την εφηβική περίοδο. Σημαντικότεροι αποτελούν το περιβάλλον διαβίωσης του παιδιού και τη θέση που λαμβάνει αλλά και την εν πράγματι στάση ως προς το κάπνισμα. Σημαντικό επίσης ρόλο παίζει η εικόνα των φίλων, αλλά και των προτύπων τα οποία εμφανίζονται μέσα στα μάτια των παιδιών προβαλλόμενα άμεσα είτε έμμεσα (τηλεόραση, διαδίκτυο κτλ). Η έναρξη της καπνιστικής συνήθειας δεν οφείλεται μόνο σε περιβαλλοντική έκθεση αφού μελέτες που έγιναν σε δίδυμα παιδιά απέδειξαν πως υπάρχει και γενετικό υπόβαθρο, γενετική προδιάθεση.

Το πρώτο βήμα πρόληψης αφορά στην εισαγωγή από τη πρώτη τάξη του δημοτικού του μαθήματος “υγεία και κάπνισμα” με στόχο ανάπτυξη θετικών μηνυμάτων για τη ζωή και ενημέρωση των συνεπειών του καπνίσματος.

Δεύτερο βήμα πρόληψης είναι η απαγόρευση πώλησης προϊόντων καπνού σε άτομα κάτω των 18 ετών (μέτρο που στις ΗΠΑ φαίνεται να έφερε θετικά αποτελέσματα).

Τρίτο βήμα είναι η ανάπτυξη εκστρατείας ενημέρωσης πολυεπίπεδης ξεκινώντας από τους χώρους της υγείας και επεκτεινόμενη σε όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας. Μηνύματα θετικά για τη ζωή προβαλλόμενα σε ζώνες υψηλής ακροαματικότητας των μέσων μαζικής ενημέρωσης (MME).

Τέταρτο βήμα πρόληψης που επίσης έχει απόδοση σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ η αύξηση στη φορολογία του καπνού.

Ξεκάθαρα στη χώρα μας η ελληνική Πολιτεία αλλά και κυρίως ο Έλληνας πολίτης πρέπει να αποφασίσει αν θέλει να ζει με εξαρτήσεις ή όχι. Είναι ευκαιρία λοιπόν ξεκινώντας από τη διακοπή του καπνίσματος να κάνουμε μία αλλαγή στη στάση ζωής μας, να ζήσουμε χωρίς καπνούς, χωρίς εξαρτήσεις…

Αλέξανδρος Κωνσταντινίδης

 Πνευμονολόγος-Φυματιολόγος –ΚΕΕΛΠΝΟ

Πρότυπο Κέντρο Υγείας Περιστερίου

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.